Fęrsluflokkur: Bloggar

... viršingu fyrir manngildi ...

Ķ umręšum um skólamįl bregšur oft fyrir hugtakinu skólastefna. Hvaš er eiginlega skólastefna? Er stefna ķ skólamįlum višhorf eša skošun į žvķ hver séu innstu rök uppeldis- og fręšslumįla? Er skólastefna spurningin um fjįrmögnun og forgangsröšun verkefna žegar kemur aš byggingum og bśnaši? Eša er skólastefna spurningin um menntun og kjaramįl kennara?
Žį mį einnig spyrja hvort samkomulag geti rķkt um framkvęmdir og leišir skólastefnu, sem ekki tekur skżrt į forsendum og markmišum?

Hvaš segja stjórnarskrįin og grunnskólalögin um skyldur framkvęmdavaldsins viš börn og unglinga, skólastefnu lżšveldisins?

Ķ 76. grein stjórnarskrįrinnar segir m.a.: ” Öllum skal tryggšur ķ lögum réttur til almennrar menntunar og fręšslu viš sitt hęfi,” og ennfremur, ” Börnum skal tryggš ķ lögum sś vernd og umönnun sem velferš žeirra krefst.”
Ķ markmišsgrein grunnskólalaga segir m.a.: ” Starfshęttir grunnskóla skulu mótast af umburšarlyndi og kęrleika, kristinni arfleifš ķslenskrar menningar, jafnrétti, lżšręšislegu samstarfi, įbyrgš, umhyggju, sįttfżsi og viršingu fyrir manngildi. Žį skal grunnskólinn leitast viš aš haga störfum sķnum ķ sem fyllstu samręmi viš stöšu og žarfir nemenda og stušla aš alhliša žroska, velferš og menntun hvers og eins.”

Mér sżnist skólastefna stjórnarskrįrinnar og grunnskólalaganna įgętlega skżr, en framkvęmd grunnskólalaganna ašeins ķ hóflegu samręmi viš žį įgętu stefnu. Draumsżn žessara lagatexta viršist enn töluvert undan veruleika daglegs skólastarfs. Fyrirheitin, sem birtust ķ vķsindahyggju grunnskólalaga nr. 63/1974, uršu aš engu meš lagabreytingunum um og eftir 1990. Ętla mį aš įkvešiš stefnuleysi ķ skipulagi sérfręšižjónustu grunnskólanna valdi miklu um žaš hve fyrirheit og framkvęmd viršast hafa fjarlęgst hvort annaš.

Skólinn, sem viš flytjum inn frį öšrum žjóšum, er hannašur til žess aš gęta barna, eyša ólęsi og sameina žjóšarbrot. Sś samfélagsmynd sem skóp verkfęriš var órafjarri ķslenskum veruleika og žvķ vandséš aš žess vęri hér žörf.
Viš stofnum til skólahalds aš erlendri fyrirmynd, meš verkfęri til žess ętlušu aš leysa vanda sem ekki var til į Ķslandi. Mį žį segja aš ķslenskt skyldunįm grundvallaš į misskilningi?
Skyldunįmi er ętlaš aš annast grunnmenntun žegnanna.
Grunnmenntun opnar ašgengi aš uppruna og menningu, fortķš og sögu. Grunnmenntun er uppeldisleg menntun og mótun fyrir lķfiš. Žetta hlutverk rękti ķslenskt samfélag um aldir – įn barnaskóla.
Hvert varš žį hlutverk ķslenska skyldunįmsins? Annašist ķslenski skólinn žį ķ raun einhvers konar framhaldsmenntun? Mótašist višfangsefni skólans af tķšarandanum; atvinnužróun, verkmenningu og auknum tengslum og samskiptum viš ašrar žjóšir? Opnaši skólamenntunin ašgengi aš įšur óžekktum störfum?
Er hér aš finna meginskżringuna į žvķ aš ķslenska skólakerfiš hefur aldrei višurkennt ešlismun į grunnmenntun og framhaldsmenntun?

Nś viršist gengiš śt frį žvķ aš ašeins sé stigsmunur į störfum grunnskóla og framhaldsskóla en žaš er ešlismunur į grunnmenntun og framhaldsmenntun, menntun fyrir lķfiš og menntun fyrir tiltekin störf. Naušsynlegt er aš višurkenna og virša žennan ešlismun viš skipan og žróun beggja skólastiga til žess aš nį sem bestum įrangri ķ uppeldis – og menntamįlum žjóšarinnar.


Aš fjįrfesta ķ mannrękt

Haft er eftir menntamįlarįšherra aš menntamįlin séu ķ raun stęrsta efnahagsmįl žjóšarinnar og framtķš okkar byggist į žvķ aš nżta mannaušinn sem best.
Vonandi ber aš skilja orš rįšherra svo aš įvinningur menntunar sé efnahag žjóšarinnar mikilvęgari en śtlagšur kostnašur.

Mannauš tengi ég mannlegu ešli og svo lengi sem sagnir herma hefur mannešliš veriš samt viš sig. Mikilvęgt er žvķ aš išja okkar og athafnir taki įvallt sem best miš af mannlegu ešli og žörfum, einkum į žeim tķmum er įsköpuš mannleg fyrirheit žróast og mótast til atgerfis og athafna allt eftir žeirri umhyggju og atlęti er viš njótum.
Farvegir mannlegs ešlis taka į sig ólķkar myndir; stķlbrigši athafna mótast og erfast ķ hefšbundin menningarkerfi į ólķkum tķmum og stöšum – tölum viš žį gjarnan um menningarskeiš og menningarsvęši. Žį kemur til framžróun og tękni, sem į hverjum tķma gefur okkur betri möguleika en įšur į samskiptum milli menningarsvęša og į rannsóknum fyrri skeiša. Viš eigum žvķ įvallt betri möguleika en nokkru sinni fyrr į žvķ aš fegra og göfga mannlķf allt, en festum ekki alltaf sjónar į innstu veršmętum.

Umbętur ķ skólamįlum geta haft aš leišarljósi žaš sem best er vitaš um ešli manna og žarfir,– eša snśist um eitthvaš allt annaš.
Skólažróun veršur aš hafa žaš aš markmiši aš skólarnir geti ę betur hagnżtt sér sįlfręšilega og uppeldisfręšilega žekkingu til įrangursrķkari starfa ķ fullu samręmi viš mannlegt ešli og žarfir.
Leggja žarf įherslu į mannrękt og žį sérstaklega sammannlega eiginleika; į fręšslu um lķffręšilegar forsendur og sérkenni sem og sįlfręšilegar og félagslegar hlišar mannlegs lķfs.
Ašstęšurnar ķ tķma og rśmi eru umgjöršin sem įkvarša afmörkun višfangsefna, handbragš og framvindu hverju sinni og sķšan birtist įrangurinn ķ persónulegri śtfęrslu hvers og eins svo sem atgerfi og metnašur gefa tilefni til.
Einnig mį sjį žetta ķ žvķ ljósi aš hlutverk skólans sé į hverjum tķma aš undirbśa framtķš į grunni žeirra sanninda sem reynslan hefur gefiš varanlegt gildi.

Fyrirmyndir aš ķslenska skólanum eru sóttar til išnrķkja Noršur – Evrópu sem tóku upp skólahald ķ kjölfar išnbyltingar; fešurnir unnu ķ nįmunum, męšurnar ķ verksmišjunum og börnum žį bśiš athvarf ķ skólum allt frį fimm įra aldri og žar til žau gįtu oršiš aš liši ķ atvinnulķfinu. Annaš meginhlutverk skólans varš sķšan aš eyša ólęsi og žrišja hlutverkiš aš sameina ólķk žjóšarbrot, menningarhópa og trśfélög ķ eina žjóš.
Žetta verkfęri fluttum viš til Ķslands hvar męšur voru heima, lęsi var landlęgt og ein var žjóšin, tungan og trśin.
Skólinn, sem viš fluttum inn frį öšrum žjóšum, hafši žaš hlutverk aš gęta barna, eyša ólęsi og sameina žjóšarbrot.
Hönnun, skipulag og framkvęmd sótti fyrirmyndir ķ verksmišjur išnbyltingarinnar og hlżšnižjįlfun prśssneskra soldįta.
Ķ stórum drįttum er skólakerfiš enn ķ dag skipulagt eins og verksmišjur nķtjįndu aldar, - eša frystihśs nśtķmans, og lķkamsžjįlfun og agastjórnun
mišar aš žvķ aš prśssneski herinn vinni nęstu orrustu viš Napóleon.


Lesblinda - hvaš er til rįša?

Žaš geršist vestur ķ Bandarķkjunum fyrir tępum sextķu įrum aš 12 įra einhverfur drengur var śrskuršašur fįviti. Hann skoraši 40 stig į greindarprófi. Hann var ekki talandi en hafši žó gengiš ķ skóla ķ fimm įr!
Aš žessari greiningu fenginni var skólinn laus viš hann, hann var ekki kennsluhęfur.
Móšir hans įkvaš aš hafa hann heima og varš hann mjög sjįlfala nęstu įrin. Um žetta leyti er hann aš vaxa śt śr einhverfunni, braggast mjög félagslega, er hjįlpsamur og verklaginn.
Sautjįn įra gamall fer hann aftur ķ greindarpróf og skorar žį 137, - er žį oršinn afburša greindur!
Er žį tekiš til viš aš kenna honum aš tala og lesa. Talkennslan gekk upp en lestrarkennslan misheppnašist. Var honum žį tjįš aš hann vęri meš heilaskaša og myndi aldrei geta lęrt aš lesa eša skrifa eins og venjulegt fólk. Žvķ trśši hann nęstu tuttugu įrin. Hann naut velgengni sem verkfręšingur, (vottašur), ķ višskiptalķfi og sem listamašur. Hann vann markvisst aš žvķ aš bęta oršaforša sinn og mįlskilning, en lesblindan var leyndarmįliš hans. Tuttugu og sjö įra gamall skoraši hann 169 į greindarprófi!
Haustiš 1980 uppgötvar hann aš hann muni ekki vera meš heilaskaša, heldur sé hann meš heila sem hann kunni ekki aš nota! Ķ framhaldi af žessari uppgötvun tekst honum, meš hugręnni ögun, aš nį tökum į lestrinum. Nokkru sķšar er komiš į fót rannsóknarhópi, sem undir stjórn doktors ķ nįmssįlarfręši žróar ašferš til žess aš leišrétta lesblindu. Rannsóknar- og žróunarvinnan tekur um hįlft annaš įr en žaš er fyrst tólf įrum sķšar sem gefin er śt bók um ašferšina.
Bókin nefnist „The Gift of Dyslexia“ undirtitill „ Why some of the smartest people can“t read and how they can learn.“ Höfundar Ronald D. Davis og Eldon M. Braun. (Į ķslensku „Nįšargįfan lesblinda.“)
Žessi ašferš viš aš leišrétta lesblindu nefnist Davis lesblinduleišrétting.
Viš žróun Davis kerfisins kom żmislegt merkilegt ķ ljós. Til dęmis aš lesblindir viršast almennt hnjóta um tiltekin smįorš žegar žeir eru aš glķma viš lestur. Žessi orš eiga žaš sameiginlegt aš vera myndlaus. Žaš kom einnig ķ ljós aš žeir, sem verša lesblindir, eiga žaš sameiginlegt aš hugsa ķ myndum. Žaš žżšir, aš žegar žeir rifja upp lišna atburši og reynslu, žį sjį žeir atburšina fyrir sér ķ huganum eins og žeir sįu žį gerast. Žeir geta žannig kallaš fram ķ huga sér og horft į myndir af žvķ, sem žeir hafa įšur séš og upplifaš. Lķklegt er aš fęst okkar njóti žeirra forréttinda aš geta hugsaš žannig ķ myndum.
Hugsun meš oršum – eins og aš tala viš sjįlfan sig ķ huganum – skilar ašeins tveimur til žremur einingum/oršum į sekśndu, en myndhugsušur sér 25 myndir į sekśndu. Hljóšręn hugsun er stašsett ķ vinstra heilahveli en myndręn hugsun ķ žvķ hęgra og žeir sem hugsa ķ myndum njóta žvķ meiri virkni hęgra heilahvels en almennt gerist og eru lesblindir gjarnan verklagnir, listręnir, frjóir og skapandi. Žaš mį lķka orša žaš svo, aš lesblindir séu lęsari en ašrir į flesta hluti ašra en texta į blaši.
Myndhugsušir eru žvķ ekki lesblindir, žeir lesa umhverfiš öšrum betur en žegar žeir koma ķ skóla og kemur aš žvķ aš kenna lestur į bók; kenna žeim bókstafi, nöfn žeirra og hljóš, og beita sķšan hljóšaašferš, žį getur svo fariš aš ašferšin skili ekki įrangri. Vandamįliš er sķšan skilgreint meš lesgreiningarprófi, sem stašfestir žaš sem vitaš var, aš barniš getur ekki lesiš og gefur marglsungnar fręšilegar skżringar į žessum vanda barnsins sem nefnist lesblinda. Lesblindan er sögš mešfędd, jafnvel ęttgeng og ólęknandi.
Myndhugsandi börn eru mjög viškvęm fyrir kennsluašferšum og eigi lestrarkennsla žeirra aš ganga upp, žį veršur hśn aš fara fram į „öryggissvęši“ žeirra og byggja į reynslu žeirra og myndręnum hęfileikum. Aš kenna lestur mį ekki snśast um žaš aš teyma rįšvillt og ringlaš barn um framandi slóšir merkingarlausra kennileita.
Börn lęrir tungumįliš ķ tveimur įföngum. Fyrst lęra žau hljóšmyndir eigin merkingarmynda/reynslu, lęra aš nefna hluti og atburši sem žau varšveita ķ reynslubankanum.
Sķšan lęra žau hvernig oršin, sem žau geta sagt, lķta śt - hvernig žaš, sem žau hafa upplifaš og geta sagt frį, er skrifaš.
Mįltakan gengur žį žannig aš merkingarmyndir reynslunnar öšlast hljóšmyndir tungumįlsins og žessar hljóšmyndir merkingarmyndanna eru sķšan varšveittar ķ ritušu mįli. Orš mįlsins eiga sér žannig žrjįr myndir, merkingarmynd, hljóšmynd og sjónmynd.
Žegar börn žekkja sjónmyndir žeirra orša, sem žau hafa į valdi sķnu og eiga innistęšu fyrir ķ reynslubankanum, žį hafa žau lęrt aš lesa.

Meš Davis ašferšinni er hęgt aš kenna žeim aš lesa sem hljóšaašferšin gefst upp į og sendir frį sér sem lesblinda.


Lesblinda - mešfęddur įgalli eša veittur įverki?

Žaš stendur ķ fręšibók um lesblindu, kenningar og mat aš flestir meš lesblindu hafi fęšst meš hana. Lesblindan sé żmist žroskatengd og mešfędd eša įunnin og stafi žį af slysum eša veikindum. Žetta getur ekki veriš rétt. Lesblinda getur ekki veriš mešfędd, - og žį ekki heldur ęttgeng.
Lestur er lęrš athöfn og lesblinda er žvķ nafn yfir žį stöšu sem upp kemur žegar kennarinn skilar frį sér kennslu en nemandinn nęr ekki aš lęra žaš sem til er ętlast. Nś er žaš svo aš lestrarfręšingar ķ okkar menningarheimi ašhyllast almennt svokallaša hljóšaašferš viš lestrarkennslu. Bent er į įgęti ašferšarinnar; nęr öllum börnum reynist hśn vel žó fįeinir nį ekki tökum į lestrinum, - en žeir hafi fęšst lesblindir. Žarna er öllu snśiš į haus. Žaš er ekki rétt aš žś nįir ekki tökum į lestri meš hljóšaašferš vegna žess aš žś sért lesblindur, - kennsluašferšin veldur žvķ aš žś nęrš ekki tökum į lestri žegar til žess er ętlast og veršur žvķ sagšur lesblindur. Lesblindan er afleišing įrangurslausrar lestrarkennslu en ekki orsök. Athöfnin kennarans, kennslan, nęr ekki aš virkja nemandan til nįms. Trślega vegna žess aš žaš, aš hljóšsetja bókstafi og hljóša sķšan oršiš, er ekki lestur.
Forsendur lesblindunnar eru įvallt žęr sömu. Öšru mįli gegnir meš śtfalliš eša birtingarmyndina. Birtingarmyndir lesblindunnar eru trślega jafn margar og tilfellin. Margir telja žvķ, aš til séu margar śtgįfur af lesblindu en eru žį aš meta birtingarmyndirnar sem ólķkar geršir lesblindunnar.
Hugsum okkur dreng ķ 4. bekk. Hann er greindur lesblindur. Lestrarkennslan hefur litlu sem engu skilaš. Hann hefur veriš ķ sérkennslu ķ lestri frį žvķ ķ fyrsta bekk. Hann žekkir ekki alla stafina af öryggi. Hann er mjög bundin ķ hljóšun bókstafanna og mikil orka fer ķ aš hljóša sig ķ gegn um orš og renna hljóšunum sķšan ķ oršmyndina. Hann les myndskreytt léttlestrarefni meš eins og tveggja atkvęša oršum sķ endurteknum. Lestraržjįlfunin snżst um žaš aš muna réttu hljóš stafanna og finna svo śt hljóšmyndir oršanna. Stašan ķ lestrinum er farin aš hafa veruleg įhrif į almenna lķšan ķ skólanum.
Ķ 10. bekk er mögulegt aš okkar mašur sé laus śr sérkennslu, (23,6% grunnskólanema eru žó enn ķ sérkennslu ķ 10. bekk), geti lesiš 2-300 atkvęši.
En, hann upplifir ekki žaš sem hann „les,“ og žaš sem žś upplifir ekki getur žś ekki hugsaš um, ekki skiliš, ekki munaš og žaš getur ekki oršiš žér aš gagni.
Hann er sagšur lęs, en lesskilningur mjög lélegur.

Samkvęmt tölum Hagstofu Ķslands um sérkennslu ķ skólum landsins skólaįriš 2011-2012 eru 27,5% grunnskólanema ķ sérkennslu eša 11.656 af 42.365. Sérkennslan er nokkuš svipuš ķ öllum įrgöngum, eša frį 23,6% ķ fyrsta og tķunda bekk, upp ķ 30,4% ķ fjórša bekk. Ekki veršur rįšiš af tölum Hagstofunnar aš umfangsmikil sérkennsla ķ yngri bekkjum skili miklum įrangri, žar sem hlutfall sérkennslunemenda er nįnast óbreytt upp allan grunnskólann. Ennfremur mį nefna sem dęmi aš ķ įttunda bekk eru1060 nemendur, eša 24,8% įrgangsins ķ sérkennslu, en žegar žessi įrgangur var ķ fyrsta bekk voru 17,3%, eša um 740 nemendanna ķ sérkennslunni. Žį er žaš athyglisvert aš ķ fyrsta bekk, žar sem 1007 nemendur eru ķ sérkennslu, eru 595 įn greiningar į žeim vanda sem žį sérkennslan ętti aš bęta śr. Af alls 11.656 sérkennslunemendum eru 5438 eša 46,7% įn greiningar į vanda sķnum.

Ętla mį aš verulegur hluti sérkennslu sé til kominn vegna lestrarkennslu. Ef lestrarkennsla gengur ekki upp hjį 20-30% nemenda ķ almennri bekkjarkennslu er gripiš til sérkennslu ķ minni hópum eša einstaklingskennslu. Ef sérkennslan skilar ekki betri įrangri en tölur Hagstofunnar og mat į lestrarstöšu 15 įra unglinga ķ Reykjavķk vitna um, žį er ešlilegt aš efast um lestrarkennsluna, gildi og réttmęti žeirrar ašferšar sem beitt er.
Viš blasir aš lestrarkennsla meš hljóšaašferš skilar ekki višunandi įrangri ķ almennri bekkjarkennslu. Žeir nemendur, sem ekki nį valdi į lestri, eru sendir ķ sérkennslu ķ minni hópum eša einir meš kennara. Nżjar ašstęšur, nż umgjörš, en sama kennsluašferš, hljóšaašferšin. Įrangur įfram óvišunandi, allt aš fjóršungur nemenda enn ķ sérkennslu ķ tķunda bekk og allt aš fjóršungur drengja og einn tķundi stślkna geta žį enn ekki lesiš sér aš gagni.

Fyrir rśmum 30 įrum var gerš stórmerk uppgötvun vestur ķ Bandarķkjunum. Hugmyndarķkur og lesblindur verkfręšingur og listamašur fann leiš śt śr lesblindunni. Rannsóknarhópur, undir stjórn doktors ķ nįmssįlarfręši, žróaši verkferli sem reynst hefur mjög vel viš aš leišrétta lesblindu, jafnt barna sem unglinga og fulloršinna. Śt frį žessari ašferš og meš ašstoš žeirra tękniundra sem nś aušvelda öll samskipti og žekkingaröflun sé ég žróast nż višhorf og nżjar ašferšir ķ lestrarkennslu. Žaš er ekki įsęttanlegt takmark aš leišrétta įföll misheppnašrar lestrarkennslu skólakerfisins, takmarkiš er aš öll lestrarkennsla skili višunandi įrangri.


Aš vera ólęs sér til gagns.

Samkvęmt skżrslu starfshóps į vegum Reykjavķkurborgar um śrręši sem stušla aš auknum nįmsįrangri drengja ķ grunnskólum eru 23,2% 15 įra drengja og um 9% 15 įra stślkna ófęr um aš lesa sér til gagns. 

 

Ķ fréttatilkynningu frį borgarstjórnarflokki Sjįlfstęšisflokksins, sem birtist ķ Morgunblašinu 18.09.2013, segir m.a.: „Ķ dag eru of mörg börn ólęs sér til gagns viš lok grunnskóla."

Žś ert lęs ef žś upplifir og skilur žann bošskap sem texti flytur žér.  Žegar ég lķt į tilvitnaša mįlsgrein sżnist mér žvķ aš ég muni ekki vera lęs.

Ef viš lķtum svo į aš lestrarferliš hefjist viš žaš aš bošskapur sé lagšur ķ texta, žį lķtur fremur śt fyrir aš borgarstjórnarflokkurinn sé ólęs.

Ég get mér žess nefnilega til aš bošskapurinn, sem textinn įtti aš flytja til lesenda, sé sį aš of mörg börn geti ekki lesiš sér til gagns viš lok grunnskóla.

 

Žį segir einnig ķ fréttatilkynningunni: „Sjįlfstęšismenn telja naušsynlegt aš nś žegar verši sett skżr markmiš um aš fękka börnum sem geta ekki lesiš sér til gagns."

Ég er varla lęs į žessa mįlsgrein heldur. Merkingin veltur til og frį lķkt og horfi ég į vasa Rubins, (andlit / vasi).

 

Sé žaš nś hluti af lestrarferlinu aš koma bošskap ķ óbrenglašan texta, žį er žaš vissulega įhyggjuefni hve illa ólęsi getur leikiš hóp hįskólamenntašra fulltrśa almennings ķ valda- og įbyrgšarstöšum.

 

Hvort į aš fękka žeim börnum sem geta ekki lesiš sér til gagns eša bęta lestrarkennslu og lestrarfęrni ķ grunnskólum?

Aš fękka börnum hljómar gasalega en aš bęta lestrarkennsluna, meš žvķ aš taka upp kennsluašferšir sem forša nemendum frį fenjum lesblindunnar, er göfugt markmiš. 

 

Žaš blasir hér viš aš almenn lestrarkennsla skilar alls ekki višunandi įrangri. Žaš er stašfest meš gķfurlegri sérkennslu ķ öllum 10 bekkjum grunnskólans. 

Įlķka fjöldi 23,6 - 30,4 % nemenda eru ķ sérkennslu ķ hverjum įrgangi eša 27,5% allra grunnskólanemenda į landinu. Tępur helmingur žeirra er ķ sérkennslu įn greiningar į žeim vanda, sem sérkennslan beinist aš. Gert er rįš fyrir aš heildarśtgjöld vegna sérkennslu ķ grunnskólum Reykjavķkur muni nema lišlega 1.3 milljöršum króna į žessu įri. Mį žį ętla aš sérkennslan kosti um 2.1 milljarš į landisvķsu. Žrįtt fyrir žennan mikla kostnaš af sérkennslu ķ öllum bekkjum er žaš stašfest aš um fjóršungur žeirra drengja, sem eru aš ljśka nįmi ķ grunnskólum Reykjavķkur, hafa aldrei getaš lesiš sér aš gagni. Viršist žvķ óhętt aš įlykta aš sérkennslan sé ómarkviss og gagnslķtil, žar sem gķfurlegur kostnašur skilar alls óvišunandi įrangri.

 

Žaš viršist sem sagt litlu skipta um įrangur lestrarkennslunnar hvort um almenna bekkjarkennslu eša sérkennslu sé aš ręša. Ef fyrirkomulag og ašstęšur viš kennsluna skipta litlu eša engu, žį er ešlilegt aš setja spurningarmerki viš kennsluašferšina.

Svokölluš hljóšaašferš hefur veriš rįšandi ķ lestrarkennslu sķšustu įratugina hvort sem kennslan fer fram sem bekkjarkennsla eša sérkennsla. Ašferšin gengur śt į žaš aš börnin lęri fyrst stafina, nöfnin žeirra og hljóš. Er žį talaš um aš byggja upp mįlvitund frį minnstu einingum ritmįlsins. 

Hér er tvennt aš.

Ķ fyrsta lagi er žaš ekki rétt aš segja börnum aš allir stafirnir hafi hljóš og lįta žau sķšan hljóša sig ķ gegnum orš. Svo bętum viš um betur meš žvķ aš segja žeim aš sérhljóšarnir segi nafniš sitt sjįlfir en samhljóšarnir geti žaš ekki. Žarna erum viš aš gefa börnunum misvķsandi upplżsingar um sama fyrirbęriš.  Žau skynja og upplifa žaš sanna, žótt žau kunni ekki aš vinna śr žessari reynslu sinni. Flest börn viršast geta leitt žetta rugl hjį sér og lęra bara aš lesa en öšrum veršur žetta um megn og lestrarnįmiš mistekst meira eša minna. Žau eru žį sögš lesblind. Žessi börn eru gjarnan mjög nęm, viškvęm, hugsa ķ myndum og eru mjög skapandi. Eftir lestrarįfalliš eiga žau į hęttu aš verša sögš meš athyglisbrest og jafnvel ofvirk eša vanvirk.

Ķ öšru lagi er žaš hlutverk tungumįls aš flytja merkingu.  Minnsta merkingarbęra eining mįlsins er oršiš, - ekki einstök tįkn eša hljóš. Aš kenna lestur sem rżni ķ tįkn, įn tengsla viš merkingu, leišir oft til žannig tęknifęrni aš börn geta lesiš (hljóšaš) tįknin įn žess aš upplifa merkingu og hafa žį hvorki gagn né gaman af „lestrinum." Eru žau jafnvel sögš vel lęs en lesskilningurinn sagšur lélegur.

Aš lesa er žaš aš upplifa merkingu textans. Sį, sem ekki upplifir žaš sem hann les, er einfaldlega ekki aš lesa- og žį ekki lęs.  Og hafi skólinn gefiš honum lęsisvottorš śt į hljóšun įkvešins fjölda atkvęša į mķnśtu žį er žaš marklaus  vitnisburšur um lestrarfęrni. Sį, sem upplifir ekki merkingu texta, nęr ekki aš „afferma" textann, er einfaldlega ólęs, hefur hvorki įnęgju né gagn af žeirri athöfn sem skólinn kallar lestur.

Žaš er löngu tķmabęrt aš leita nżrra leiša ķ lestrarkennslu. Aš kenna lestur sem athöfn, žar sem oršin kveikja upplifun žeirrar merkingar sem ķ žeim bżr. Žį lęra börnin aš njóta žess aš lesa og feršast um hugarheima.

 


Žaš er ekki sama hvernig róiš er!

Hvaš er aš vera lesblind(ur)?  Hvaš er aš vera meš lesblindu?

 

Žegar börn koma ķ skóla og skipuleg lestrarkennsla er hafin, kemur ķ ljós aš sumum žeirra er ekki lagiš aš nį višunandi įrangri. Verši lķtil bót į nęstu įrin er žvķ slegiš föstu aš nemandinn sé lesblindur – eša meš lesblindu. 

Foreldrum er žį jafnvel sagt aš lesblinda sé mešfędd – nįnast sjśkdómur, ęttgeng og ólęknandi, en meš žjįlfun og notkun hjįlpartękja geti lesblindir žó eignast žolanlegt lķf.

Ég ętla aš fullyrša aš žetta sé rangt. Lesblinda er ekki mešfędd, ekki ęttgeng, ekki įgalli eša sjśkdómur og alls ekki „ólęknandi.“

Tungumįl er manngert verkfęri žróaš til samskipta.  Lokaįfangi mįltökunnar er aš nį valdi į ritun og lestri, skrįningu og aflestri rittįkna talašs mįls.

Žegar börn koma ķ skóla er komiš aš lokaįfanga mįltöku meš formlegri lestrarkennslu og öllum ętluš sömu višfangsefni meš sömu ašferšum. Allir eiga žvķ aš geta nįš sama įrangri į sama tķma, en fljótlega kemur ķ ljós aš uppskeran veršur ęriš misjöfn.

Einhver barnanna eru žegar lęs, önnur taka vel viš, en nokkur eru ekki tilbśin ķ verkefniš. Svo eru žau, sem aldrei verša tilbśin ķ lestrarnįm meš „hefšbundnum“  ašferšum.  Žeim hentar ekki aš lęra aš lesa meš žvķ aš lęra nöfn og hljóš merkingarlausra tįkna,  jafnvel ķ tiltekinni röšun og finna žannig hljóšmyndir orša.  Aš nota hiš óžekkta til aš finna hiš žekkta.  Žau eru altalandi og hafa žróaš talmįl sitt, hljóšmyndir orša, śt frį merkingarmyndum sķnum, sem vökul og nęm skynjun hefur byggt upp ķ huga žeirra. Lķfsgleši žeirra og įhugi į umhverfi sķnu hefur gefiš žeim upplifanir sem žau hafa sķšan lęrt aš hljóšsetja, lokaskref mįltökunnar er sķšan aš skrįsetja.  Meš öšrum oršum, aš lęra aš lesa er žaš aš bęta ritun og žį lestri viš hljóšmyndir merkingarmynda.  Seilast frį hinu žekkta til hins óžekkta og gera žaš einnig žekkt og žrungiš merkingu.

Börn lęra af reynslu og festa ķ minni hvaš sé eftirsóknarvert og hvaš beri aš foršast. Reynsluheimurinn er žekktur og öruggur; aš feršast į kunnum slóšum, kunna skil į eša kannast viš žaš sem fyrir augu ber žroskar sjįlfsmynd og eykur sjįlfstraust. Meš vexti og žroska vķkkar athafnasviš barna, žau leggja inn ķ reynslubankann og fęra varlega śt kvķarnar. Aš leika į heimavelli, takast į viš višfangsefni sem hljóma viš fyrri reynslu og aušga žaš sem fyrir er, žaš er öllum įnęgjuleg og žroskandi reynsla. Aš vera svipt śt af öryggissvęšinu og žvinguš til žįttöku ķ athöfnum aš įkvöršun fulloršinna getur varla gengiš vel upp og ķ verstu tilvikum bakaš börnum óbętanlegt tjón.

Eigi slķk vinnubrögš viš um lestrarkennslu nefnist įrangurinn lesblinda. 

Hefšu žeir, sem stimplašir eru lesblindir, fengiš aš leysa lokaverkefni mįltökunnar į heimavelli, meš sķnu lagi og žegar žeim hentaši, žį hefši verkiš unnist įn vandkvęša.

Žegar varšveitt og nżtanleg reynsla hefur vaxiš aš gildi meš tilkomu hljóšsetningar og barniš er sagt altalandi kemur aš skrįningu talašra orša. Aš kenna lestur meš žvķ aš ganga śt frį reynsluheimi og talmįli og bęta ritun žar viš kalla ég nįttśruašferšina. Žś lęrir talmįl meš žvķ aš lęra hljóšmynd oršsins sem heildar. Hljóšmyndin hefur beina skķrskotun til merkingarmyndar oršsins. Žvķ er ešlilegt aš lęra lestur, (ritun, stafsetningu), meš žvķ aš lęra sjónmynd oršsins sem heild. Žį hefur sjónmyndin einnig skķrskotun til merkingarmyndar. Minnsta merkingarbęra eining texta er oršiš og ętti žvķ aš miša lestrarkennslu viš oršiš sem minnstu einingu.  Nįmsferliš vęri žį žessu lķkt:  Sjónmynd  >  merkingarmynd  >  hljóšmynd.  

Hefšbundin lestrarkennsla fęst gjarnan viš hljóšun einstakra tįkna, bókstafa, ķ sjónmynd orša ķ leit aš hljóšmynd žeirra. Viš slķka lestrarkennslu hefur vinna meš sjónmynd, (ritaš orš), einungis skķrskotun til hljóšmyndar en ekki til merkingarmyndar oršsins. Žvķ fer svo aš žegar börn eru sögš vera oršin lęs er žaš oft įhyggjuefni hve lesskilningur žeirra er lélegur. 

Stafaföndur og leit aš hljóšmynd orša śt frį hljóšsetningu einstakra bókstafa, (jafnvel žó svo flestir žeirra séu hljóšlausir), er žvķ varla lestrarkennsla.

Žessi vinnubrögš geta jafnvel hindraš ešlilegt lestrarnįm sumra barna.

Viš lestur er merkingarmynd flutt frį einu höfši yfir ķ annaš. Texti er flutningatęki reynslu, upplifunar, žekkingar. Ef žś nęrš ekki aš „afferma“ textann žį ertu ķ raun ekki aš lesa, hversu hįtt og snjallt sem „upplestur“ žinn kann aš hljóma. 

Sumir, börn og fulloršnir, hugsa ķ žrķvķšum myndum en gera sér ekki grein fyrir žvķ, ašrir vita af žvķ og margir žeirra halda aš allir hugsi eins og žeir. Flestir hugsa žó ķ oršum og halda lķka aš allir hugsi eins og žeir, - vita ekki aš myndhugsun sé til.

Žeim, sem hugsa ķ myndum, reynist oft erfitt aš lęra aš lesa meš hefšbundnum skólaašferšum. Žeir žurfa aš lęra lestur śt frį merkingu mįlsins, sjónmynd į blaši kveikir ķ huga merkingarmynd oršsins og mun žį hljóšmynd fylgja. Annars eiga žeir į hęttu aš verša sagšir lesblindir.

 


Og svo tekur skólinn viš -

Foreldrum žriggja barna dettur varla ķ hug aš leita til lęknis eša annarra sérfręšinga til aš greina vanda barna sinna og bregšast viš honum meš sérstökum ašgeršum eša lyfjagjöf, žótt žau fari ekki öll aš ganga į sama aldri eša verši altalandi ķ sama mįnuši. Žroskahraši barna er mjög misjafn er hreyfifęrni og mįltöku varšar en hefur varla forspįrgildi um hęfni fullvaxta einstaklings.
Žau fylgja heldur ekki stašlašri uppeldisįętlun žar sem öllum börnum eru ętluš sömu verkefni og sama geta ķ hverri viku eša mįnuši tališ frį fęšingardegi. Af įstśš og umhyggju virša žau žroska og getu hvers og eins barna sinna, dįst aš framförum žeirra og afrekum og hvetja žau til frekari dįša. Žar af leišir aš Siggi litli, sem fór aš ganga 7 mįnaša, bżr viš annars konar atlęti og örvun, į annars konar reynsluheim nęstu sjö mįnušina en įtti Nonni, bróšir hans, sem fór aš ganga 14 mįnaša. Segja mį aš fyrstu 14 mįnušina hafi Nonni einungis įtt lóšrétt sjónhorn į veröldina og žvķ varla haft fyllstu not af ofurmętti sjónarinnar. Viš 14 mįnaša aldur hefur Siggi aftur į móti notiš yfirburša sjónar og myndörvunar hįlfa ęvina žar sem hann öšlašist lįrétt sjónarhorn į veröldina viš 7 mįnaša aldur. Ekki eru žekktar rannsóknir į žvķ, hver įhrif žaš geti haft į žroska żmissa žįtta aš börn fara aš ganga allt frį 7 – 16/18 mįnaša.
Į sķšustu öld töldu lestrarfręšingar aš margir, (og jafnvel flestir), lesblindir ęttu žaš sameiginlegt aš hafa aldrei skrišiš. Var žį lesblindum į öllum aldri bošiš upp į skrišnįmskeiš sem liš ķ lesblindumešferš.
En hvaš gera börn sem ekki skrķša? Annaš af tvennu, žau fara aš ganga,(hlaupa yfir skrišiš), eša žau sitja og aka sér į rassinum. Ķ bįšum tilfellum eru žau komin ķ lóšrétta/upprétta stöšu og hafa žį virkjaš lįrétta sjónarhorniš. Myndręn skynjun, myndvinnsla og myndhugsun er žį komin į allt annaš notkunarstig en hjį žeim, sem ennžį skrķša. Reynsla tengist meira hęgra heilahveli, sjónstöšvum heilans, sem veršur žį virkara en hjį žeim sem ennžį skrķša.
Žaš viršist fara saman aš žeir sem eru žannig fljótir til aš virkja sjónstöšvarnar varšveiti betur žann hęfileika aš upplifa hugsun ķ žrķvķšum myndum. Žeir eru hugmyndarķkir, listręnir og nįlgast oft višfangsefni į frumlegan/óhefšbundinn hįtt. Žeir eru gjarnan athafnasamir, snillingar „ķ höndunum“ og finna lausnir žegar ašrir eru rįšžrota. Drengir una sér oft viš tęknileikföng og sżna jafnan snilli sķna og hugmyndaflug t.d. er žeir föndra meš legokubba.
Hvaš sem lķšur egginu og hęnunni žį viršist žaš fylgjast aš, aš žeir sem eru fljótir upp į endann og hugsa ķ myndum eiga oft aušveldara meš aš beita vinstri hliš lķkamans en almennt gerist. Žeir eru žį örvhentir, sem kallaš er, geta einnig veriš örfęttir og vinstra auga žeirra getur veriš žaš rķkjandi.
Gefum okkur aš Siggi hugsi ķ myndum sé meš rķkjandi vinstri virkni, bęši verklag og sjón, geti veriš fyrirferšarmikill og truflandi og višbrögš hans og uppįtęki öšrum oft į tķšum óskiljanleg.
Nonni er allt öšruvķsi, hann er žęgur, hlżšinn og fyrirsjįanlegur. Hann ašhefst ekkert įn leyfis og kemur sjaldan į óvart. Foreldrar žeirra męta žeim, hvorum um sig, į žeirra eigin forsendum og stušla aš žvķ aš styrkja sjįlfsmynd og efla sjįlfstraust beggja svo sem hvorum hentar. Bręšurnir gegna hvor sķnu hlutverki ķ fjölskyldunni eins og vant er og bįšir mikilvęgir heildinni. Allt mannlegt er žeim sameiginlegt, żmiss konar reynsla og atferli ašskilur žį og einstakir eru žeir sem persónur. Uppeldi foreldra og fjölskyldu snżr fyrst og fremst aš mannlegu ešli, aš žroska og aga sammannlega eiginleika, aš ala upp góšar manneskjur. Farvegur uppeldisins er nįin samskipti sem efla sjįlfsvitund og višurkenna persónuleika hvers og eins.
Svo kemur aš įrinu žegar börnin verša 6 įra og žau byrja ķ skólanum.
Žegar Nonni og Siggi komu ķ skólann var fęšingarįriš einu upplżsingarnar um žį sem skólinn tók miš af žegar žeim voru ętluš nįmsleg višfangsefni. Nęstu tķu įrin tilheyra žeir flęšilķnu skólakerfisins, tolla vonandi į fęribandinu og passa ķ kassana viš śtskipun.
Ķ haust hófu um 4500 börn, f. 2007, skólagöngu. Aš lķfaldri er mögulegur eins įrs aldursmunur ķ įrganginum, eša 20% og ętla mį aš ķ hópnum megi finna allt aš 3ja įra mun ķ almennum žroska – žroskamunurinn fer vaxandi og gęti orši 4 til 5 įr viš 12 – 14 įra aldur.
Ķ stórum drįttum er öllum fęddum į sama įri ętlaš aš lęra žaš sama į sama tķma, meš sama įrangri og fęrast įrlega upp um bekk.
Allir foreldrar hljóta aš sjį aš žetta er algerlega gališ. Meš žessu hįttalagi glötum viš hęfileikafólki, žeim sem žurfa aldrei aš hafa fyrir neinu og lęra ekki aš nįm er vinna. Viš höfnum sértękum hęfileikum, bjóšum žeim ekki ögrandi višfangsefni og ölum į ranghugmyndum um eigin hęfni.
Ķ žetta kerfi er innbyggt einelti. Vanmat, aušmżkingar og ašhlįtur brżtur fólk nišur og hrekur śr nįmi.

Er sérkennsla markviss śrbót eša stjórnlaus sóun?

Sérkennslu er žörf vegna skilgreinanlegs įstands eša ašstęšna nemanda sem valda žvķ aš hann getur ekki mętt almennum kröfum grunnskólans og nżtt sér žį kennslu sem öllum stendur til boša.

Sérkennsla felur ķ sér sérstök nįmsmarkmiš, sem reynt er aš nįlgast meš annars konar nįmsferli og nįmsefni og stefnir aš öšrum žekkingarlegum og getulegum nišurstöšum en gerir almenn kennsla. Sérkennsla er sérstök kennsla, frįbrugšin almennri kennslu um markmiš og leišir, innihald sem įrangur, (nišurstöšu).

 

         Sį skilningur liggur hér aš baki aš almenn kennsla leiši įvallt til almennrar menntunar en aš sérkennsla til öšruvķsi menntunar, sérstakrar menntunar. Ljóst er aš nįmsįrangur nemenda er misjafn, žeir nį misgóšum tökum į almennu nįmsefni, sumir sżna jafnvel alls óvišunandi įrangur. Um slķka nišurstöšu mį aldrei fjalla sem sérkennslu, (sérstaka menntun), eša į žann veg aš nemandinn hafi meš henni komiš sér upp sérkennslužörf, ž.e. žurfi į sérkennslu, (sérstakri kennslu), aš halda til žess aš nį višunandi tökum į almennu nįmsefni.

         Žessi nemandi žarf ekki sérkennslu, hann hefši žurft meiri og betri almenna kennslu en žarfnast nś ašstošar og endurvinnslu, aukakennslu, hjįlpar- eša stušningskennslu.

Ķ grunnskólalögunum nr. 63/1974 var rįšgjafar- og sįlfręšižjónustunni ekki einungis ętlaš aš greina fötlun nemenda svo žeir gętu notiš lögbošinnar sérkennslu, heldur einnig meš greiningarstörfunum, rannsóknum og rįšgjafarstörfum  aš fyrirbyggja og forša žvķ aš ófatlašir nemendur, sem kynnu aš eiga ķ tķmabundnum erfišleikum, vęru sendir ķ sérkennslu, jafnvel til frambśšar.

         Stefnumörkun grunskólalaganna, (nr. 63/1974), ķ sérkennslumįlum var skżr.  Žeir nemendur, sem vegna fötlunar sinnar geta ekki notiš venjulegrar kennslu, eiga rétt til sérstakrar kennslu viš sitt hęfi. Žaš er sérkennsla; önnur markmiš, ólķkt nįmsefni, umgjörš og ašferšir. Af žessu leišir aš sérkennsla er ekki ašferšin til aš tryggja ófötlušum nemendum višunandi įrangur ķ almennu grunnskólanįmi.

Hvaš er žį sérkennslužörf? 

Ķ žrengstu merkingu er įtt viš žaš, aš einhver skilgreinanleg įstęša valdi žvķ aš nemandinn sé ófęr um aš tileinka sér nįmsefni almennrar grunnskólakennslu į višunandi hįtt og sér aš gagni. Sérstök kennsla, sérkennsla, er žeim naušsyn og eina leišin til aš tryggja žeim žann žroska sem er žeim mögulegur. Žį fyrst njóta žeir jafnréttis ķ nįmi aš žeim sé svo mismunaš aš višfangsefni séu viš žeirra hęfi en ekki žau sömu og annarra. Į žann einn hįtt sjį žeir įrangur erfišis sķns, upplifa sigra og öšlast sjįlfstraust. Žessir nemendur žarfnast raunverulega sérkennslu vegna fötlunar sinnar og til aš tryggja lagalegan rétt žeirra til kennslu „ ... ķ sem fyllstu samręmi viš ešli og žarfir nemenda...“ er stušli aš „ ... alhliša žroska, heilbrigši og menntun hvers og eins ...“ veršur aš halda fast viš žessa žröngu skilgreiningu hugtaksins sérkennsla.

En framkvęmdin hefur oršiš önnur. Allt frį nķunda įratugnum er įhrifa grunnskólalaga og višeigandi reglugerša fer aš gęta, hafa stjórnvöld sem og skólar sveigt frį fyrirmęlum grunnskólalaganna nr. 63/1974 einkum er varšar greiningar veršandi sérkennslunemenda.

Er nś svo komiš aš tęp 30% grunnskólanema eru ķ sérkennslu og um helmingur žeirra įn formlegrar greiningar!

Į nķunda įratugnum žótti žaš óhęfa aš ętlast til sérkennslu fyrir 2-3% nemenda jafnvel žótt greiningar į vanda žeirra lęgju fyrir. 

Nś er svo komiš aš fötlušu sérkennslubörnin, 3-4 prósentin, verša kaffęrš af fimm til sexföldum fjölda sķnum af „sérkennslunżbśum,“ sem ekki eru fatlašir, en eiga ķ erfišleikum ķ nįmi, trufla, eru įberandi og žarfnast hjįlpar.  Vandi žessara nemenda er annar en žeirra fötlušu. Samt er žörf žeirra fyrir einhvers konar ašstoš brżn og öflug ašstoš viš slķkar ašstęšur skilar nemandanum gjarnan vel įleišis ķ nįmi og hefur sérkennslan žį ekki sannaš gildi sitt?

Ef góšur fjóršungur nemenda ķ almennu grunnskólanįmi nęr ekki aš lęra žaš sem allir žurfa aš lęra žį er eitthvaš aš. Skólinn bendir į nemandann; žarna er vandinn, žessi žarfnast sérkennslu. Slķk „sérkennsla“ ber jafnan góšan įrangur og meš žvķ aš męta sérkennslužörf nemandans er henni jafnframt eytt!

En er rétt aš ašgreina og stimpla um fjóršung nemenda sem verša fyrir žvķ aš misstķga sig ķ menntavalsinum? Erum viš žį ekki refsa fórnarlambinu?

Hvaš meš aš leita orsakanna og laga mįliš į forsendum nemandans?

Kalli višunandi lausn į nżbreytni ķ skólastarfi žį er žaš vel. 

Viš megum ekki sameinast um žaš aš stefna framtķš saklausra barna ķ hęttu meš žvķ aš stašfesta žörf žeirra fyrir sérkennslu žegar allt sem žau žarfnast er sś almenna kennsla sem samfélagiš hefur lofaš žeim.

 

P.S.  Engin gögn liggja fyrir um heildarkostnaš vegna sérkennslu, rįšuneyti menntamįla hefur nś oršiš lķtil afskipti af framkvęmdinni og sveitarfélög rįša ekki viš aš skilgreina kostnaš viš žennan mįlaflokk sérstaklega! 

Aukin gęši skólastarfs - umbętur ķ mannaušsvirkjun.

Fyrir réttum tķu įrum flutti ég erindi į haustžingi Bandalags kennara į Noršurlandi eystra.  Erindiš nefndi ég  "Aukin gęši skólastarfs - umbętur ķ uppeldismįlum, umönnun og fręšslu." 

Mér sżnist sem tķu įra gamlar vangaveltur mķnar um žessi mįlefni gętu enn ķ dag oršiš žeim aš nokkru gagni sem lįta sig skóla- og uppeldismįl einhverju varša. 

 

 

AUKIN GĘŠI SKÓLASTARFS

UMBĘTUR Ķ UPPELDISMĮLUM,

UMÖNNUN OG FRĘŠSLU

 

Erindi flutt į haustžingi BKNE, FSNE og Skólažjónustu Eyžings 1998.

 

Inngangur 

 

Menntamįlarįšherra hefur nżlega gengist viš žeirri skyldu stjórnvalda aš virša rétt nemenda til betri skóla.  Engum mun žó detta ķ hug aš nś verši hafist handa og gengiš frį endurbótunum ķ skólakerfinu ķ eitt skipti fyrir öll.  Hins vegar ętti vönduš umbótastefna, skipulega unnin, aš geta aušveldaš gęša- og žróunarstörf ķ skólum og mį žį ętla aš žaš eitt aš skilja į milli mannlegra žįtta/žarfa og uppeldislegra gilda annars vegar og verklegra/tęknilegra möguleika hins vegar geti aušveldaš bęši umręšu, įkvaršanir og ašgeršir til umbóta ķ uppeldis- og skólamįlum. 

Sķgildan vķsdóm og speki um ešli og žarfir okkar manna sękjum viš til elstu sagna og veršur ekki annaš séš en svo lengi sem heimildir herma hafi mannešliš veriš samt viš sig.  Mį žvķ ętla aš miklu skipti um farsęld okkar og hamingju aš į öllum ęviskeišum sé žess gętt aš öll okkar išja og athafnir taki sem best miš af mannlegu ešli og žörfum.  Er žetta einkum mikilvęgt į uppvaxtar- og žroskaįrum žar sem įskapašir mannlegir möguleikar žróast og mótast til jįkvęšra eša neikvęšra hęfileika og athafna allt eftir žeirri umhyggju og atlęti er viš njótum. 

Farvegir mannlegs ešlis og mannlegra žarfa taka į sig ólķkar myndir, stķlbrigši athafna mótast og erfast ķ hefšbundin menningarkerfi į ólķkum tķmum og į ólķkum stöšum, - tölum viš žį gjarnan um menningarskeiš og menningarsvęši.  Sķšan kemur til žaš ešli framžróunar og tękni, sem į hverjum tķma gefur okkur betri möguleika en įšur į samskiptum į milli menningarsvęša og einnig į rannsóknum fyrri skeiša.  Viš eigum žvķ įvallt betri möguleika en nokkru sinni fyrr į žvķ aš fegra og göfga mannlķf allt, en festum ekki alltaf sjónar į innstu veršmętum. 

Mešal helstu einkenna hamlandi og mannskemmandi skammsżni eru į hverjum tķma įtök menningarsvęša, flokkadręttir hagsmunahópa og sķngirni einstaklinga.  Veraldarhyggjan og eignarrétturinn blinda žį sżn, - yfirrįš, völd og sigrar eru eftirsóttust lķfsmarkmiš og uppeldi og skólastarf mišar aš žvķ aš ķ framtķšinni megi auka žjóšarframleišsluna, efla samkeppnishęfni śtflutningsatvinnuveganna og vinna nżja markaši. 

Mį žį jafnvel segja aš žar vķki manngildiš fyrir aušgildi og markašshyggju. 

En aftur aš umbótunum.  Hér aš framan greindi ég į milli mannlegra žįtta og uppeldisgilda annars vegar og verklegra eša tęknilegra atriša hins vegar.  Skólažróun getur annars vegar haft sįlfręšina aš leišarljósi; byggt į žvķ sem best er vitaš um ešli manna og žarfir, og hins vekar snśist um tęknileg mįlefni, skipulagsmįl og starfsmannahald.  Hętta er į žvķ aš tęknimišuš žróun verši of sjįlfhverf og svokölluš kennslufręši geti snśist um žaš öšru fremur aš kennarar nįi fęrni ķ framsetningu tiltekins nįmsefnis jafnvel meš ašstoš flókins tęknibśnašar.  Slķk žróunarvinna leišir gjarnan til firringar og jafnvel óöryggis, sem žį leišir af sér nż og krefjandi višfangsefni er snśa aš lķšan, samskiptum og samstarfi į vinnustaš. 

Aš sjįlfsögšu er naušsynlegt aš verklag og skipan mįla séu ķ sķfelldri endurskošun en slķk endurskošun og žróunarvinna mį aldrei verša aš sjįlfstęšu višfangsefni skólastarfs į kostnaš fręšslu, uppeldis og mannręktar.  Žvert į móti į öll tęknižróun og breytingar į skipulagi og starfshįttum aš hafa žaš eitt aš leišarljósi aš skólarnir geti ę betur hagnżtt sér sįlfręšilega og uppeldisfręšilega žekkingu til įrangursrķkari mannręktar ķ sem bestu samręmi viš mannlegt ešli og žarfir. 

Enn betri skóla getum viš žį ašeins eignast aš viš töpum aldrei sjónum į mannlegum gildum og veršmętum.  Enn betri skóla eignumst viš žį ašeins aš viš bregšumst svo viš tęknižróun og ört vaxandi margbreytileik ķ samfélagi manna aš viš leggjum ę meiri įherslu į grundvallarforsendur mannlegs vaxtar og višgangs. 

Skólar og uppeldisstofnanir žurfa aš leggja sérstaka alśš viš mannrękt og sammannleg gildi, leggja megin įherslu į fręšslu um lķffręšilegar forsendur og sérkenni, sįlfręšilegar og félagslegar hlišar mannlegs lķfs.  Umgjöršin, ašstęšurnar ķ tķma og rśmi įkvarša afmörkun višfangsefna hverju sinni, handbragš og framvindu og sķšan sést įrangurinn ķ persónulegri śtfęrslu hvers og eins nemanda svo sem atgerfi og metnašur gefa hverjum tilefni til.  Einnig mį sjį žetta ķ žvķ ljósi aš hlutverk skólans sé į hverjum tķma aš undirbśa framtķš į grunni žeirra sanninda sem reynslan hefur gefiš varanlegt gildi.  

En vķkjum aftur aš hlutverkinu, žróuninni, sem żmist getur beinst aš mannlegum gildum eša verk- og tęknižróun og žį jafnvel į kostnaš uppeldis og mannręktar. 

Hvernig getum viš gert skólann betri?  Hvaš žarf til?  Hverju žarf aš breyta?  Lķtum į nokkur atriši. 

Įn žess aš fjalla frekar um žaš hér žį vil ég rétt vķkja aš skilningi mķnum į tilurš og sķšan helsta višfangsefni opinberra barnaskóla.  Žęr žjóšir Noršur-Evrópu sem eru helstar fyrirmyndir aš skyldunįmi į Ķslandi taka upp skólahald ķ kjölfar išnbyltingar; fešurnir unnu ķ nįmunum og męšurnar ķ spunaverksmišjunum og börnum žį bśiš athvarf ķ skólum allt frį fimm įra aldri og žar til žau gįtu oršiš aš liši ķ atvinnulķfinu.  Annaš megin hlutverk skólans varš sķšan aš eyša ólęsi og ef litiš er vestur um haf til Bandarķkja Noršur-Amerķku žį er žrišja hlutverkiš žar įberandi, en žaš er aš sameina ólķk žjóšarbrot, menningarhópa og trśfélög ķ eina žjóš. 

Žetta verkfęri, evrópska amerķska skólann flytjum viš inn til Ķslands og setjum allt ķ gang jafnvel žótt męšur vęru heima, lęsi vęri landlęgt og ein vęri žjóšin, tungan og trśin.

Žess mį og geta aš allt fram til lagasetningarinnar 1936 er ķslenskum heimilum ętlaš žaš megin verkefni erlenda skólans aš kenna börnunum aš lesa.  Ekki er žvķ óešlilegt aš spyrja hvaš hafi hér veriš aš gerast og til hvers skólinn hafi žį veriš notašur ef svo mį segja.   

Įšur en lengra er haldiš į žeirri braut ętla ég aš vķkja aš tilgangi eša stefnu skólastarfs viš nśverandi ašstęšur og reyna sķšan aš nį lendingu.  

 

Skólastefna

Ķ mįli manna, bęši ręšu og riti, bregšur oft fyrir hugtakinu skólastefna.  Viršist žį oft sem merking sé żmist óljós og svķfandi ellegar skżrt mörkuš, sérhęfš og jafnvel til hlišar viš uppeldis- og skólamįl. 

Hvaš er eiginlega skólastefna?  Er stefna ķ skólamįlum višhorf eša skošun į žvķ hver séu innstu rök uppeldis- og fręšslumįla?  Er skólastefna spurningin um žaš meš hvaša rįšum og ašferšum megi sem best ala börn og fręša ķ sįtt viš hin innstu rök?  Er stefna ķ skólamįlum spurningin um žaš hvern umbśnaš og ašstęšur žurfi til svo ašgeršir og athafnir skili ętlušum įrangri?  Er skólastefna spurningin um fjįrmögnun og forgangsröšun verkefna žegar kemur aš byggingum og bśnaši? 

Eša er skólastefna spurningin um menntun og kjaramįl kennara? 

Ķ umręšum um skólastefnu er gjarnan fjallaš um einhver eša jafnvel öll ofangreindra višfangsefna og jafnvel į žann hįtt aš menn telja sig vera sammįla um einhver tiltekin framkvęmdaatriši, leišir,  žó svo žį greini į um hugmyndafręšilegar forsendur og tilgang, markmišin. 

Skólastefna okkar var skżrt mörkuš viš setningu laga nr. 63/1974 um grunnskóla. "Hvert stefnir grunnskólafrumvarpiš?" nefnist grein sem Andri Ķsaksson, deildarstjóri skólarannsóknadeildar, skrifaši ķ Menntamįl, 3. hefti 1971.  Žar segir höfundur frumvarpiš hafa žann žrķžęttan  samfélagslegan og uppeldislegan megin tilgang, aš  

1)            jafna ašstöšu

                žeirra til menntunar, sem bśa;

                                a)            į mismunandi stöšum

                                b)            viš misjafnan efnahag

                                c)            og ólķka hęfileika 

2)            bęta kennsluna

                gera hana fjölbreytta og laga hana aš einstaklingsešlinu

 

3)            auka skólamenntunina

meš lengingu skólaįrsins og betri nżtingu žess til kennslu, svo og meš žvķ aš lengja skólaskylduna um eitt įr upp į viš. 

Žessi sķšast taldi megintilgangur tengist hinum fyrsta, žvķ aš hann mišar m.a. aš žvķ aš jafna ašstöšu til framhaldsnįms. 

Hér er stefnumörkun ķ stuttu mįli sś aš auka beri magn og gęši kennslu og tryggja jafnrétti til nįms.  Žó er ķ žessari stefnumörkun nokkur spenna žar sem fyrsta grein veršur helst skilin svo aš tryggja beri öllum sama ašgengi aš sömu menntun og allir hlķti žį sömu kröfum um ašlögun aš stöšlušu nįmsefni. 

Ķ annan staš mį žaš helst skilja af annarri grein aš svo skuli nįmsframboš vera fjölbreytilegt aš hęfi sem best "einstaklingsešli" hvers og eins. 

Hér erum viš komin aš hinu sķgilda skilgreiningarvandamįli jafnašar; er žaš jöfnušur og jafnrétti aš allir hlķti sömu kröfum eša er žaš jöfnušur og jafnrétti aš hverjum séu bśnar ašstęšur og kröfur sem honum best henta? 

Er ķ žvķ sambandi hęgt aš tala um einstaklingsešli?  

Er aš finna ķ lögum einhver įkvęši um žaš hvort og žį hvernig kennsla skuli löguš aš einstaklingsešlinu?  Ķ markmišsgrein grunnskólalaga 1974 og allar götur sķšan, er aš finna eftirfarandi fyrirmęli: 

Grunnskólinn skal leitast viš aš haga störfum sķnum ķ sem fyllstu samręmi viš ešli og žarfir nemenda og stušla aš alhliša žroska, heilbrigši og menntun hvers og eins. 

Meš ašstoš annarrar greinar tilvitnunarinnar hér aš framan viš tślkun žessara fyrirmęla laganna, viršist svo sem hér sé įtt viš mismunandi ešli og žarfir hvers og eins nemanda - meš öšrum oršum einstaklingsešliš. 

Viš tölum um mannlegt ešli, en er hęgt aš tala um žjóšarešli, ęttarešli eša einstaklingsešli?  Gęti veriš viš žaš įtt aš mannlegt ešli sumra einstaklinga vęri frįbrugšiš mannlegu ešli annarra einstaklinga, aš mannlegt ešli sumra gęti žį jafnvel veriš lķtilmannlegt en annarra  stórmannlegt? 


Samantekt

Ég ętla aš draga upp ašra mynd af kjarna žess sem hér er aš framan sagt. 

Skólinn, sem viš flytjum inn frį öšrum žjóšum er samfélagslegt verkfęri, hannašur til žjóšrękniverka s.s. aš śtbreiša lestrarkunnįttu, sameina žjóšarbrot og gęta barna.  Sś samfélagsmynd sem skóp verkfęriš var órafjarri ķslenskum veruleika og žvķ vandséš aš žess vęri hér žörf. 

Ég ętla aš orša žaš svo aš ķslenskt skyldunįm sé grundvallaš į misskilningi.  Viš stofnum til skóla aš erlendri fyrirmynd, meš verkfęri til žess ętlušu aš vinna verk eša leysa vanda sem ekki var til į Ķslandi. 

Skyldunįmi er ętlaš aš annast grunnmenntun žegnanna. 

Grunnmenntun opnar ašgengi aš uppruna og menningu, fortķš og sögu.  Grunnmenntun er žannig ķ raun hluti af uppeldi til sjįlfsbjargar, ašildar og virkni ķ samfélaginu.  Uppeldisleg menntun og mótun fyrir lķfiš.  Žetta hlutverk rękti ķslenskt samfélag um aldir - įn skóla. 

Hvert varš žį hlutverk ķslenska skyldunįmsins?  Ég vil halda žvķ fram aš ķslenski skólinn hafi, ķ samręmi viš žaš sem aš framan er sagt, aš einhverju leyti annast eins konar framhaldsmenntun.  Višfangsefni skólans hafi nokkuš mótast af tķšaranda; atvinnužróun, verkmenningu og auknum tengslum og samskiptum viš ašrar žjóšir. 

Žį mį vera aš einhverjir spyrji og hvaš meš žaš, žó svo vęri skiptir žaš žį einhverju mįli? 

Jį, ég held aš žaš skipti verulegu mįli.  Ég held aš žar geti veriš megin skżringin į žvķ aš ķslenska skólakerfiš hefur aldrei višurkennt ešlismun į grunnmenntun og framhaldsmenntun. 

Ég held žvķ hér fram aš um ešlismun sé aš ręša į grunnmenntun og framhaldsmenntun.  Ég held žvķ lķka fram aš naušsynlegt sé aš višurkenna og virša žann ešlismun viš skipan og žróun beggja skólastiga til žess aš geta nįš sem bestum įrangri ķ skólakerfinu öllu. 

Hlutverk grunnskólans er uppeldi og mótun, aš laša fram mannlega eiginleika sem žeir lifna og birtast; - žroska žį og móta til hęfileika og fęrni, einstaklingum og samfélagi til hamingju og heilla.  Žaš mį lķka orša žaš svo aš hlutverk grunnskólans sé aš leiša vaxandi ungviši hispurslaust ķ sannleikan um ešli sitt, kenndir og žarfir svo og aš kenna og žjįlfa félagslega fęrni, siši og reglur er aš žvķ kemur aš fullnęgja žekktu og višurkenndu ešli sķnu og žörfum. 

Sįlar- uppeldis- og kennslufręšin eiga sķšan aš svara okkur žvķ, hver fręšsla og višfangsefni, hvenęr og hvernig unnin, megi best gagnast nefndum markmišum. 

Lķfsskeiš grunnskólanemandans er skeiš vaxtar og žroska, lķkamlega, tilfinningalega, vitsmunalega og félagslega.  Meš grunnskólalögum skuldbindur samfélagiš sig til žess aš hlś aš, örva og móta mannlega möguleika hvers og eins sem best mį verša.  Višfangsefni grunnskólans er žvķ mannrękt, aš skila ungvišum svo śt ķ lķfiš aš allir hafi öšlast fęrni og leikni til žess aš feršast įfallalķtiš um mannheima og velja sér žau višfangsefni sem best hęfa įhuga hvers og eins og sérkennum. 

Višfangsefni grunnskólans er žvķ lķfsleikni. 

Lokaskķrteini grunnskólans mį žvķ lķta į sem eins konar haffęrniskķrteini į lķfsins ólgusjó.  En fęstum er žaš nóg aš fljóta, - menn vilja sigla og rįša för. 

Er žį komiš aš hlutverki framhaldsskólans, hlutverki sem er annars ešlis en hlutverk grunnskólans. 

Hlutverk grunnskólans er aš sinna skilgreindum mannlegum žörfum uppvaxandi ungviša, aš rękja skyldur samfélagsins viš börn og unglinga. 

Hlutverk framhaldsskólans er aš hlusta į raddir samfélags og atvinnulķfs og setja žeim kröfur og skilmįla um žekkingu og leikni sem vilja sigla og rįša för. 

Framhaldsnįm mišar meš öšrum oršum aš žvķ aš undirbśa nemendur undir tiltekin, jafnvel sérhęfš störf ķ samfélaginu og til žess aš teljast žar til hęfir verša menn aš hlķta kröfum og skilmįlum viškomandi starfa um žekkingu og leikni. 

Einnig mį žaš svo orša, aš višfangsefni skyldunįms sé lķfsleikni en višfangsefni framhaldsnįms sé starfsleikni. 

Snśum okkur aftur aš lķfsleikninni.  Ég ętla aš halda žvķ fram aš skyldunįmiš, starf grunnskólans, lķši fyrir žaš aš viš višurkennum ekki augljósan ešlismun lķfsmennta og starfsmennta.  Ef til vill liggja ręturnar ķ žvķ upphafi skyldunįms į Ķslandi sem fyrr var getiš, žį er innfluttu verkfęri lķfsleikninnar var fremur snśiš aš almennri uppfręšslu og óskipulagšri starfsleikni.  En hvaš sem žvķ lķšur žį tel ég aš skipulag og višfangsefni grunnskólans markist fyrst og fremst af žvķ višhorfi aš grunnskólinn sé eins konar forskóli framhaldsnįms og starfsmennta.  Žekkingarkröfur framhaldsskólanna sitja ķ fyrirrśmi į kostnaš mannręktar og lķfsleikni. 

Er nś svo komiš aš fariš er aš fjalla um megin hlutverk grunnskólans, lķfsleiknina, sem sjįlfstęša nįmsgrein, nżja nįmsgrein, og žį vęntanlega nżtt višfangsefni.  Sé ég žetta sem hvort tveggja ķ senn, vitnisburš um og višurkenningu į villu grunnskólans. 

Hins vegar lķst mér verr į žaš ef meiningin er aš loka žetta višfangsefni af sem einangraša nįmsgrein ķ grunnskólanum og opna į sama tķma fyrir enn meiri stżringu framhaldsskólans. 

Ég vil halda kröfunni um mannrękt og lķfsleikni grunnskólans ofar kröfu framhaldsskólanna um tiltekna žekkingu ķ einstökum nįmsgreinum.  Til žess aš skilja į milli ešlislega óskildra višfangsefna grunnnįms og framhaldsnįms er ef til vill naušsynlegt aš lengja tķmabiliš žar į milli frį einu sumri, jafnvel svo aš leggja megi inn ašlögunarvišfangsefni, sem verši žį hvort tveggja ķ senn fullnumun og prófraun lķfsleikninnar og undirbśningur sérhęfingar. 

Į kerfismįli vildi ég sjį lok skyldunįms į fermingarvori nemandans eša meš 8. bekk.  Sķšan tęki viš žriggja įra frjįls mišskóli, sem vęri mjög sveigjanlegur, en vel skilgreindur, vęri t.d. unglingamišašur og legši mikla įherslu į verk- og listgreinar, félagsžroskun og persónumótun.  Žeir nemendur, sem žaš vildu, ęttu kost į inntökuprófi ķ žriggja įra framhaldsskóla eftir tveggja įra nįm ķ mišskóla og gętu žį lokiš framhaldsskólanįmi įri fyrr en ella, eša 19 įra. 

 

Mannlegt ešli og menningarįhrif

Til žess aš gefa annaš sjónarhorn į žessar vangaveltur žį ętla ég aš nota lķtiš módel sem togaš er og teygt śt śr mannfręši. 

Ef viš lķtum hér ķ kring um okkur žį blasir žaš viš aš allir sem hér eru inni eru į żmsa vegu einstakir, hver og einn er aušžekkjanlegur og ašgreinanlegur frį öllum öšrum.  Žį į žaš einnig viš aš hver og einn er į einhverja vegu eins og sumir ašrir en um leiš ašgreinanlegur frį hinum öšrum.  Aš lokum er žaš, aš engu mįli skipti hvernig blöndun hópsins hér inni vęri hįttaš, viš myndum įvallt öll eiga žaš sameiginlegt aš tilheyra tegundinni mašur, vera mannleg. 

Meš öšrum oršum er okkur svo fariš aš vera um margt einstök; aš żmsu leyti erum viš eins og sumir ašrir og aš lokum erum viš sem mannlegar verur eins og allir ašrir.  Viš getum kallaš žetta persónužętti, ašgreiningar eša flokkunaržętti og sam-mannlega žętti. 

Ég held aš žaš skipti miklu ķ uppeldis- og skólastarfi į hverju sviši eša meš hvaša žętti er unniš og žį hvernig.  Mér viršist sem grunnskólinn hafi um of lokast af ķ ašgreiningar- og flokkunarverkum og žį aš ętla mį ķ žįgu annarra en nemenda.  Slķk ašför veršur žį bęši į kostnaš mannlegrar samkenndar og jįkvęšs sjįlfsmats.  Skólastarfiš leitast viš aš móta alla aš stöšlušum žekkingarkröfum aš beišni nęstu vištakenda og veršur žį gjarnan minna śr mannrękt og sjįlfsstyrkingu. 

Nemendur eru sķšan vegnir og męldir og nišurstöšur prófa lagšar aš jöfnu andlegu atgerfi aš minnsta kosti.  Žeir, sem aušveldast eiga meš aš lęra į bók, eru žar meš fundnir og žeirra er atgerfiš og žeir munu landiš erfa. 

Žaš er ljóst af framansögšu aš ég tel slķka ašför ekki vęnlega.  Aš mķnu mati į grunnskólinn aš męta nemandanum į mannlegu nótunum og leggja sitt af mörkum til žess aš uppeldi og mótun ungvišisins megi skila lķfsglöšun, įręšnum og sjįlfsöruggum fulltrśa tegundarinnar, fulltrśa sem ófeiminn sżnir ešli sitt og gengst viš žörfum sķnum eins og honum einum er lagiš og velur sér vettvang og vini eftir įstęšum og aš eigin frumkvęši. 

Eša; višfangsefniš er mannešliš eins og žaš birtist ķ hverjum og einum einstaklingi, ķ žeirri umgjörš sem menning, stašur og stund marka hverju sinni. 

 

Atgerfi - skynsemi - greind

Ég nefndi įšan bóknįm og atgerfi.  Oft er žaš talin birting góšrar greindar aš vera góšur į bókina.  Ef til vill mį jafnvel halda žvķ fram aš leit, žjįlfun eša ręktun greindar sé duliš višfangsefni skólans.  Helsta leitar, žjįlfunar og ręktunartękiš er sķšan lestrarnįm og bóklestur. 

En hvaš er greind?  Er sįtt um skilgreiningu greindar?  Ef svo er hver er žį skilgreiningin?  Ef svo er ekki hvernig er žį hęgt aš efla og styrkja žaš sem ekki hefur veriš skilgreinanlegt? 

Ég ętla hvorki aš fjalla hér um mismunandi kenningar sįlfręšinga um greindina né heldur aš afgreiša mįliš meš markleysunni aš greind sé žaš sem viš męlum meš greindarprófi. 

Žess ķ staš ętla ég aš deila meš ykkur mķnum eigin žönkum um efniš.  Ekki er óalgengt aš menn geri einhvern greinarmun į greind annars vegar og gįfum hins vegar; tengja žį greind gjarnan vķsindum, žekkingu og öflun žekkingar en gįfur fremur listum og sköpun.  Greindin er žį jafnan fremur sem įunnin en gįfurnar nęr žvķ aš vera gušs gjafir.  Greindur mašur er raunsęr og skynsamur en sį gįfaši er eldhugi óbundinn jaršneskum lögmįlum.

Norskur sįlfręšingur, Kjell Raaheim, hefur fjallaš um greind sem hęfileikann til žess aš leysa vandamįl og aš gera žį hiš óžekkta žekkt.  Sś skilgreining hans aš greind vęri hęfileikinn til žess aš gera hiš óžekkta žekkt fannst mér og fleirum full žröng og bęttum žvķ svolitlu viš og endušum meš eftirfarandi: 

Greind er hęfileikinn til žess aš gera hiš óžekkta žekkt og gera sķšan hiš žekkta óžekkjanlegt. 

Žessi skilgreining rśmar bęši vķsindamanninn, rannsakandann, könnušinn sem finnur, uppgötvar og skilgreinir eitthvaš įšur óžekkt sem hefur veriš til og einnig uppfinningamanninn, listamanninn, hönnušinn, sem nżtir nżja žekkingu til nytja- og listsköpunar. 

Greind er raunar hęfni til žess aš greina, ašgreina og er žannig mjög tengd žekkingu.  Žekking kemur ekki innan frį heldur er žekking hįš reynslu, - svo mjög aš įn reynslu er engin žekking.  Reynslu af umheiminum öšlumst viš meš žvķ aš beita skynfęrum okkar.  Móttaka įreita umhverfisins, skynjunin, er reynslu- og žekkingaröflun og meš skipulegri śrvinnslu uppbygging og forsenda greiningarhęfni.  Skynjun er žvķ žaš aš lesa og nema upplżsingar frį umhverfinu, óttalaus móttaka og skipuleg geymd skynjana byggja upp greiningarhęfni; greind eša skynsemi. 

Öll skynvinnsla er įkaflega viškvęm og forsenda sem bestrar nżtingar žessara mannlegu eiginleika er tilfinningalegt jafnvęgi.  Vansęld, ótti, kvķši eša hvert sem er tilfinningalegt ójafnvęgi, kreppir aš og hindrar žroskandi reynslu og andlega landvinninga. 

Tilfinningar og greind eru žvķ ekki andstęšur į neinn veg, žvert į móti mį segja aš tilfinningarnar séu hinar mjśku forsendur eša hiš mjśka upphaf greindar sem žį į hinn bóginn er hin įkvešna, markvissa, hagnżta hliš fullunninna skynjana og reynslu. 

Samkvęmt žessu er afar mikilvęgt aš ungviši bśi alltaf og alls stašar viš öryggi, įstśš og hlżju.  Enn fremur aš višfangsefni žeirra utan skóla sem innan örvi įvallt til frjįlsrar og óžvingašrar framköllunar mannlegra möguleika svo žau megi upplifa gleši uppgötvana og sköpunar og meš žeim vaxi og dafni įręši og sjįlfstraust. 

Įšur en ég vķk aš öšru, vil ég benda į mikilvęgi móšurmįlsins er lżtur aš nżtanlegri greind.  Greiningarfęrni eša greind öšlast fyrst og fremst gildi ķ einhvers konar samskiptum, samskiptum sem eru žį oftast ķ formi tungumįls.  Ķ samskiptum slķkum eru žvķ mörk greindar hvar orša er vant.  Geymd reynslu er einnig gjarnan tengd oršum eša hugtökum og mį žvķ segja aš tengsl mįlžroska og greindar séu slķk aš erfitt sé um aš segja hvort greindin sé forsenda mįlžroskans eša öfugt.  Hinu vil ég halda fram aš svo mikilvęgur sé mįlžroskinn aš alla įherslu skuli leggja į móšurmįl ķ grunnskóla og raunar mętti žaš vera eina nįmsgreinin, hvar sķšan vęri fariš vķša. 

Ég hef fjallaš hér um skólann ķ samfélaginu, mismunandi skólastig og ešlismun į hlutverkum grunnskóla og framhaldsskóla.  Um mannlega žętti, menningaržętti og persónužętti, um skólakerfi og mannrękt, skynsemi, tilfinningar, greind og móšurmįl. 

Nefna mį žessa umfjöllun skólasżn. 

 

Forvarnir - įhętta

Aš lokum ętla ég aš vķkja aš tilteknum vandamįlum nśtķmans, sem aš mķnu mati eru žannig vaxin, aš žróun grunnskólans ķ anda žeirrar skólasżnar sem aš framan greinir, gęti skipt sköpum. 

Į ég žar viš vaxandi įfengisneyslu og eiturlyfjanotkun barna og unglinga.  Įföll, kvķši og žjįning eru hlutskipti allt of margra ungmenna.  Žjįning og sįrsauki eru óbęrileg og lķfsflóttinn er aušveldašur meš vķmugjöfum.  Įsókn ķ vķmu er ekki glešileikur, žvert į móti flótti frį óbęrilegum veruleika, kvöl og pķnu. 

Hvaš getum viš gert, hvernig getum viš foršaš ungu fólki frį slķkum örlögum? 

Viš getum byrjaš į žvķ aš vera ungu fólki góšar fyrirmyndir meš žvķ aš vera sjįlfum okkur samkvęm, gera rétt žola ei órétt, įstunda heišarleik og sanngirni;  viš eigum lķka aš uppręta ofbeldi gegn börnum, andlegt sem lķkamlegt meš opinni umręšu, fręšslu og ašstoš;  viš veršum aš rįšast gegn kynferšislegri misnotkun barna og unglinga, įstand allt, mešferš slķkra mįla og vinnubrögš eru skelfileg;  žį eigum viš aš bęta grunnskólann svo hann skili betur žvķ hlutverki mannręktar og mennta til lķfsleikni sem honum ber, tryggi ungvišum įfallalausa skólagöngu, uppręti vanmįtt, kvķša, kjarkleysi og feimni og geti heilaš og grętt žau sįr sem į falla utan skólans. 

Viš getum byrjaš į skólanum.  Innan grunnskólans mį vinna forvarnastarf į žann veg aš skilgreina įhęttuhópa, ašstoša žį sem žeim tilheyra og reyna sķšan aš vinna gegn fjölgun.  Ég ętla ekki nįnar śt ķ skipan eša vinnubrögš en vil benda į žį įhęttuhópa sem ég tel skilgreinanlega. 

Fyrstan skilgreini ég įhęttuhóp svo, aš žar er um aš ręša stślkur, sem hafa oršiš fyrir kynferšislegri įreitni eša misnotkun.  Flest verša slķk įföll utan skólans en hitt er žvķ mišur einnig til aš jafnvel kennarar bregšast svo trausti og misnota svo ašstöšu sķna aš nemendur žeirra verša aldrei samir eftir.  Ég ętla ekki aš reyna aš lżsa afleišingum slķkra ódęša, en žolendurnir lifa ķ žögn og kvöl. 

Annan įhęttuhóp tel ég vera žį unglinga sem ķ einangrun og einsemd glķma viš óręša kynhneigš sķna, uppgötva jafnvel sér til botnlausrar skelfingar aš žeir séu samkynhneigšir. 

Žrišja hópinn vil ég nefna žau ungmenni sem bognaš hafa og guggnaš, eru meš brotna sjįlfsmynd, óörugg, kjarklaus óframfęrin og feimin;  félagslega fötluš. 

Žį nefni ég hér žann įhęttuhóp sem ég žekki hvaš best og hef unniš nokkuš meš en žaš eru drengir sem 14-16 įra eru taldir svo illa settir nįmslega og/eša sżna af sér slķka hegšan aš žeir eigi ekki lengur samleiš meš venjulegum nemendum og séu jafnvel ekki ķ skólahśsum hęfir.  Oftast eru žessir drengir vel greindir, misžroska og hafa lent ķ erfišleikum meš lestrarnįm, jafnvel illa lęsir viš skólalok.  Žeir hafa lišiš fyrir žessa vanhęfni, jafnvel svo aš allt nįm žeirra hefur meira og minna misfarist.  Sumir hafa alla tķš veriš erfišir og jafnvel "hafšir fyrir öllu illu" en ašrir tżnst og skólinn lįtiš žį afskiptalausa.  Žegar svo lķšur aš leikslokum, fara gjarnan allir aš brjótast um og draga aš sér neikvęša athygli og harkaleg višbrögš. 

Slķk eru gjarnan starfskjör skóla aš ekki er svigrśm eša ašstęšur til vandašrar uppeldisvinnu eša til žess aš koma viš handleišslu, skilningi og umhyggju.  Ķ öngum sķnum veršur skólinn žį gjarnan aš grķpa til žeirra uppeldisašferša viš žessa drengi aš sżna žeim żmist afskiptaleysi eša hörku.  Śrręšaleysi rekur skólann til žess aš beita helst žessum tveimur ašferšum sem jafnan gefast verst og viršast öšrum ašferšum fremur auka į vansęld, óöryggi, mótžróa og andfélagslega hegšan ungmenna og viš slķkar ašstęšur er stutt oršiš ķ vķmuefnanotkun. 

Ferli žessa hóps getum viš breytt.  Ég tel žaš vel athugandi aš breyta įherslum ķ lestrarkennslunni į žann veg aš erfišleikar sumra nemenda viš aš nį tökum į lestri verši ekki til žess aš buga žį og brjóta, yfirskyggja allar žeirra sterku hlišar, spilla skólagöngunni og jafnvel skaša žį fyrir lķfstķš. 

Ķ einhverjum tilfella mį vera aš žroski žeirra hęfileika sem lestrarnįmiš byggir į sé ekki oršinn nęgur og börnum žvķ haldiš aš verki sem žau rįša žį engan veginn viš.  Ef til vill mętti fresta lestrarkennslu almennt eša jafnvel hafa hana sem frjįlst tilboš og leggja žį frekar įherslu į žaš aš žroska almennt og fumlaust lesnęmi skyngetu okkar, tilfinninga og žį greindar, jafnt į innhverfi okkar sem umhverfi. 

Nś er žvķ haldiš fram, aš žeir sem haldnir eru svo nefndri "dyslexiu" séu almennt vel greindir og bśi auk žess yfir sérstökum hęfileikum er snżr aš skynjun, hugmyndaaušgi og innsęi.  Žvķ er jafnvel haldiš fram aš gjarnan fari saman ofurburšir til ķžróttaafreka, listsköpunar, tękni- og verkfręši eša stjórnkęnsku og vangeta til žess aš nżta sér ritaš mįl į hefšbundinn hįtt. 

Sś reynsla hlżtur aš vera sįr og bitur aš bśa yfir hęfni og styrk sem einskis er metinn en vera dęmdur og markašur bįs af veikleikum sķnum.  Er žaš ekki einelti? 

 

Forvarnir

Skólinn getur og veršur aš taka aš sér lykilhlutverk raunhęfra forvarna.  Raunhęfasta forvarnastarfiš er ķ žvķ fólgiš aš forša börnum og unglingum frį aušmżkjandi og nišurlęgjandi reynslu, afskiptaleysi, ranglęti og haršręši. 

Viš getum žegar hafist handa og dregiš śr įföllum vegna tęknilegra atriša skólaskipunar. 

Viš getum lķka litiš aš uppeldisašferšum eša stķl ķ skólastarfi. 

Nżlegar ķslenskar rannsóknir leiša ķ ljós aš börnum og unglingum, sem bśa viš uppeldislegt afskiptaleysi er öšrum erfišara aš fóta sig ķ lķfinu og leita meira ķ įfengi og eiturlyf en jafnaldrar.  Börn og unglingar, sem bśa viš skipandi uppeldi standa žeim nęst sem įhęttuhópur, žį koma žau ķ žrišja sęti sem bśa viš undanlįtsemi.  Lang best standa svo žau ungmenni sem bśa viš leišandi uppeldi. 

Hér er um aš ręša uppeldisstķl foreldra, en skildi ekki eitthvaš svipaš gilda um žaš hvaša uppeldisstķl viš kennarar tileinkum okkur ķ samskiptum viš nemendur? 

Žessar nišurstöšur viršast svo sem sjįlfgefnar, en gefa kjöriš tękifęri til umfjöllunar, tilrauna- og žróunarvinnu ķ skólum um samskipti og uppeldisstķl. 

Viš veršum aš standa saman uppalendur, lįtum börnin okkar finna aš žau séu mikils metin, įvinningur žessarar kynslóšar, fyrirheit um framtķš.  Višurkennum sérkenni hvers og eins, hjįlpum žeim aš efla meš sér sjįlfsviršingu og jįkvęša sjįlfsmynd.  Sżnum skilning į vandamįlum, leišbeinum, hrósum og hvetjum alla til aš leggja sig fram, vaxa og žroskast, finna styrk sinn og takmörk. 

Treystum žeim og įvinnum okkur traust žeirra. 

Höfum hugfast aš traust er aš lķkum mikilvęgastur žįttur mannlegra samskipta.  Traust bęgir frį ótta viš höfnun, ašhlįtur og svik sem annars žrśgar hinn uppburšarlausa.  Traust er undirstaša vinįttu og įstar til annarrar mannveru og trśar į eigiš gildi.  Traust er undirstaša viškvęmni, innileika og blķšu. 

Blķša umlykur tilfinningatjįningu umhyggju, hlżju og mildi. 

Blķša er sólskin mannlegrar tengsla sem nęrir, leyfir okkur aš vaxa og dafna, styrkir sjįlfsvitund og eflir meš okkur sjįlfstraust. 

Njótum óhikaš žeirrar heilunar og žroska sem žvķ fylgir aš koma öšrum viš, treysta og elska. 

Sżnum börnum okkar umhyggju og alśš, hvetjum žau til dįša og veitum žeim skilyršislausa įst, sem elur af sér öryggi og traust. 

 

Akureyri 28.08.98, Sturla Kristjįnsson. 

 

 

TIL UMHUGSUNAR

 

#             Var skyldunįm grundvallaš į misskilningi? 

#             Žaš er ešlismunur į skyldunįmi og framhaldsnįmi.   

#             Skyldunįm er ķ ešli sķnu lķfsleikninįm. 

#             Tilfinningar eru hiš mjśka upphaf greindar, sem žį um leiš er hagnżt śrvinnsla skynhrifa. 

#             Greind er hęfileikinn til aš gera óžekkta hluti žekkta og gera svo hiš žekkta óžekkjanlegt. 

#             Traust og öryggi eru naušsynlegar forsendur žroska, einnig greindaržroska. 

 

 

TIL UMHUGSUNAR

Tilraunaverkefni: 

a)

Foreldrar bekkjardeildar vinna meš skóla aš betri og meiri samskiptum. 

Heimanįmi barna fylgt eftir meš daglegri samveru, t.d. tengdri matseld og kvöldverši, hvar foreldrar og börn bera saman bękur sķnar og ręša nįm, vinnu og tómstundir allra. 

Börnin fį žį ašstoš viš heimanįm og višfangsefni skólans tengd annarri reynslu og daglegu lķfi. 

b)           

Hefšbundinni lestrarkennslu verši frestaš ķ 1-2 įr.  Įhersla žess ķ staš lögš į "lestur," tślkun og varšveislu įreita umhverfisins og žį um leiš żtt undir įhuga į lestrarnįmi. 

Verši lestrarkennsla sķšan į dagskrį t.d. ķ žrišja bekk er žess vęnst aš žį hafi meirihluti nemenda, jafnvel 6-9 af hverjum 10 žegar lęrt aš lesa og žeir ólęsu njóti žį žjónustu skólans óskiptrar. 


Er lesblinda mešfędd?

Żmsir halda žvķ fram aš fyrirbęri žaš, sem lesblinda nefnist, sé mešfętt.  Einnig er žvķ haldiš fram aš oršiš lesblinda sé óheppileg yršing fyrir žaš sem į śtlensku er nefnt dyslexia.   

Sį, sem glķmir viš dyslexiu eša lesblindu, į erfitt meš aš taka į móti žeim bošskap eša upplifa žį reynslu, sem texta er ętlaš aš flytja honum.  Hann upplifir ekki myndręna svišsetningu ķ huga sķnum af merkingu textans, hann sér ekki merkingarmyndir einstakra orša og myndlausu oršin eru honum erfišust.  Hann er ķ basli vegna žess aš hann hugsar mjög ķ myndum og nįi hann ekki aš upplifa myndręna yfirfęrslu textans žį nęr hann ekki žeim bošskap, sem textinn į aš flytja honum. 

Lesfęrni er ekki ešlislęgur, mešfęddur eiginleiki fremur en mįlfęrni, heldur lęrš ašgerš.  Góšar ašstęšur og ašferšir viš hęfi skila góšum mįlžroska og góšri lesfęrni - og öfugt?

Žetta er inngangur aš vištali um lesblindu, sem birtist į N4 ķ fyrra. 

 


« Fyrri sķša

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband